پیاده‌روی در باغ جتسیمانی نرم افزار آزاد ایران

نقدنامه: سقوط انجمن فارسی اوبونتو ، از اوپن سورس تا ترول‌کده و سرکوب انتقادات

فروم ubuntu-ir.org یکی از مهم‌ترین جوامع آنلاین فارسی‌زبان بود که با هدف گسترش نرم‌افزارهای آزاد و فرهنگ اوپن سورس میان کاربران اوبونتو راه‌اندازی شد. در آغاز، این فضا محلی بود برای تعامل بین کاربران، متخصصان و تازه‌واردان. هر کسی که به توزیع‌ لینوکسی اوبونتو علاقه داشت و یا درباره نرم افزار آزاد کنجکاو بود، می‌توانست با عضویت در این فروم از پشتیبانی جامعه برخوردار شود و حتی در توسعه و پیشرفت پروژه‌های اوپن سورس شرکت کند. اما امروز این فضا سقوطی عظیم را تجربه کرده و چیزی جز نزاع‌های بی‌فایده و ترولینگ در آن باقی نمانده است.

از شور و انگیزه تا فروپاشی تدریجی

در سال‌های اولیه، فضای مثبت و سازنده فروم هر روز کاربران جدیدی را جذب می‌کرد. اعضا، از مبتدی تا پیشرفته، دست به دست هم می‌دادند تا مشکلات یکدیگر را حل کنند و دانش فنی را به اشتراک بگذارند. اوبونتو با کمک این جامعه به عنوان یک توزیع لینوکسی قابل اعتماد و محبوب در بین کاربران فارسی‌زبان جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده بود. جلسات آموزش، بحث‌های فنی، و پروژه‌های مشترک در این فضا جریان داشت و فروم به معنای واقعی کلمه قلب تپنده جامعه اوبونتو فارسی بود.

اما این وضعیت دوام نیاورد. از یک جایی به بعد، فروم اوبونتو فارسی به تدریج از اهداف اولیه خود فاصله گرفت. مدیریت ضعیف و نبود نظارت مؤثر باعث شد که فضا به جای یک محیط حرفه‌ای، به بستری برای ترول‌ها و بحث‌های بی‌نتیجه تبدیل شود. کاربران حرفه‌ای یکی پس از دیگری فروم را ترک کردند و جای خود را به کسانی دادند که به جای ایجاد محتوا و بحث‌های سازنده، فقط به نزاع‌های بیهوده دامن می‌زدند. کسی نمی‌داند دقیقاً چه اتفاقی افتاد، اما سقوط این جامعه از یک بستر پرمحتوا به یک میدان هرج‌ومرج به سرعت رخ داد.

ویرایش شهریور ۱۴۰۳: فاجعه‌ای دیگر از مدیران این انجمن

در شهریور ۱۴۰۳، اوضاع از این هم بدتر شد و سرکوب منتقدان به اوج رسید. چندین کاربر باسابقه و معتبر، از جمله من ، محمدرضا حقیری و جعفر فرقانلوژ به دلیل اعتراض به سیاست‌های مدیریتی و افشای برنامه جاسوسی که توسط یکی از کاربران مطرح شده بود، با مسدود شدن حساب‌هایشان مواجه شدند. مدیران فروم به جای اینکه به این نگرانی‌ها پاسخ دهند، تصمیم گرفتند که منتقدان را حذف کنند و به این ترتیب، آخرین تیر خلاص را به اعتماد کاربران زدند. به راستی شاید مدیران این انجمن از حاشیه بدشان نیاید؟

بی‌نظمی در مدیریت: از نبود نظارت تا حذف منتقدان

مشکلات انجمن اوبونتو از جایی شروع شد که مدیریت فروم به‌طور جدی از وظایف خود کناره‌گیری کرد و نتوانست یا نخواست که به شکایات و مشکلات کاربران رسیدگی کند. وقتی نظارت ضعیف شود، ترول‌ها فرصت پیدا می‌کنند تا فضای فروم را به دست بگیرند و هر گونه بحث مفیدی را از مسیر اصلی منحرف کنند. در نتیجه، به جای اینکه مباحث فنی و موضوعات مربوط به توسعه نرم‌افزارهای آزاد مورد بحث قرار گیرد، فروم به محلی برای نزاع‌های بی‌اساس تبدیل شد. کاربرانی که به دنبال یادگیری یا تبادل دانش بودند، خیلی زود متوجه شدند که جایی برای آنها در این فضا باقی نمانده است.

حذف کاربران منتقد مثل محمدرضا و جعفر فقط نشانه‌ای آشکار از این ضعف مدیریتی است. مدیرانی که باید به مسائل و انتقادات کاربران رسیدگی می‌کردند، به جای حل مشکلات و بررسی ادعاهای مطرح‌شده، با سانسور و مسدود کردن حساب‌ها سعی کردند فضا را ساکت کنند. اما نتیجه چه شد؟ اعتماد کاربران از بین رفت و فروم به جایی تبدیل شد که کمتر کسی تمایل دارد در آن مشارکت کند.

ترولینگ و نزاع‌های بی‌فایده

اگر امروز وارد فروم اوبونتو بشید، دیگر خبری از بحث‌های فنی سازنده یا پروژه‌های اوپن سورس نیست. چیزی که بیشتر به چشم می‌آید، بحث‌های بی‌نتیجه و ترولینگ‌های بی‌محتوا است. افراد به جای کمک به یکدیگر، بیشتر وقت خود را صرف حمله‌های شخصی و جدال‌های بی‌معنا می‌کنند. بسیاری از کاربران حرفه‌ای و کسانی که واقعاً به دنبال یادگیری و پیشرفت بودند، از این فضا فرار کرده‌اند و اکنون در جایی حضور خاصی ندارند.

فروم اوبونتو روزی نماد همکاری و تعامل بود، اما حالا بیشتر شبیه به میدانی از هرج‌ومرج و نابسامانی است که در آن، هیچ محتوای مفیدی تولید نمی‌شود و هیچ مشکلی به‌درستی حل نمی‌گردد. وقتی مدیران فروم نتوانند فضا را مدیریت کنند، طبیعی است که کیفیت محتوا افت می‌کند و در نهایت، اعضای فعال و ارزشمند جامعه یکی پس از دیگری کنار می‌کشند. و اینگونه بود که فضایی با پتانسیل بالا به دست چندین فرد که حتی سابقه مدیریتی درخشانی نیز ندارند از بین رفت.

آینده مبهم

حالا دیگر سؤال اینجاست که آیا اصلاً آینده‌ای برای این جامعه وجود دارد؟ فرومی که روزگاری یکی از پایگاه‌های اصلی اوبونتو فارسی‌زبانان بود، حالا در حال فروپاشی است. اگر مدیریت فروم نتواند خود را اصلاح کند و به رفع مشکلات اساسی بپردازد، آینده این انجمن چیزی جز نابودی کامل نخواهد بود. فروم اوبونتو فارسی به جای اینکه مکانی برای رشد و یادگیری باشد، حالا نمادی از ناکامی و مدیریت ناموفق است.

سقوط واقعی این فروم همین حالا در حال اتفاق افتادن است. اگرچه هنوز نام این انجمن به عنوان مرجعی برای اوبونتو مطرح است، اما در عمل چیزی از جایگاه و اعتبار گذشته باقی نمانده و بدون شک، اگر اوضاع به همین منوال ادامه یابد، چیزی جز سایه‌ای از گذشته‌ی با شکوهش باقی نخواهد ماند.

مقاله دوم؟

این دومین مقاله بود، مقاله اول با نام ناجامعه در دسترس است. من حق انتشار مقاله سوم را برای خودم نگه‌میدارم، زیرا مقاله سوم مقاله‌ای است که در آن راهکار هایی که برای مقابله با این شرایط اسفناک داریم را شرح داده‌ام که به خودی خود با این شرایط جدیدی که پیش آمده مانند این مقاله نیازمند ویراش است.

این مقاله و مقاله سوم همزمان باهم در مرداد ماه سال ۱۴۰۳ نوشته اند، این مقاله برای اتفاقاتی که در شهریور ۱۴۰۳ توسط مدیران انجمن اوبونتو فارسی رقم خورد، ویرایش شد.