فدیورس چطور کار میکند؟

با تصاحب توییتر توسط ایلان ماسک، مردم در حال مهاجرت به شبکه‌‌های اجتماعی جایگزین هستند. یکی از آن‌ها ماستودون (Mastodon) هست که یک شبکه اجتماعی غیر متمرکز بر یک پروتکل به نام ActivityPub ساخته شده است. این پروتکلی هست که Fediverse بر آن ساخته شده.

ولی ما نمیخوایم درباره مسائل فنی پشت Fediverse صحبت کنیم. چیزی که ما میخوایم به سادگی اینه که چطور Fediverse یا ماستودون کار می‌کند. ماستودون فقط یک بخش از Fediverse هست. کلمه Fediverse از میکس دو کلمه Federation و Universe ساخته شده.

شبکه Fediverse شبکه‌های اجتماعی مختلف را به هم متصل میکند و ارتباط بین کاربران را با هم ممکن می‌کند. برای مثال، کاربران می‌توانند همدیگر را دنبال کنند و یا برای هم پست بفرستند و یا به سادگی هر چیزی که می‌خواهند با هم به اشتراک بذارند بدون اینکه مجبور باشند روی حتی یک شبکه اجتماعی متمرکز و یا وب سایت ثبت نام کنند.

شبکه‌های Mastodon, Pleroma, GNU Social و Pixelfed فقط چندتا از این شبکه‌های اجتماعی مختلف هستند که همه به هم توسط پروتکلی که بر آن ساخته شدند، متصلند. هر کدام از این شبکه‌های اجتماعی Instance ها یا سرورهای زیادی دارند. در نتیجه آنها فدرال شده با هم و هر کدام از federation ها هم باز فدرال شده هستند.

اگر برای شما خیلی پیچیده هست، زمین را تصور کنید. ما کشور های زیادی داریم، همه با هم در ارتباط هستند و در هر کشور، شهرهای زیادی هستند که آنها هم به هم متصل هستند. حالا هر شهری میتونه با شهر دیگه در ارتباط باشه، چه داخل و چه خارج از کشور. برای مثال آمریکا، انگلیس و ایران را در نظر بگیرید. از قاره‌های مختلف با شهرهای زیاد. حالا ما آمریکا را به عنوان Mastodon، انگلیس را Pleroma و ایران را GNU Social در نظر میگیریم.

این کشورها (شبکه‌های اجتماعی) باهم رابطه دارند. آمریکا و انگلیس روابط خودشان را دارند، آمریکا و ایران روابط خودشان و همینطور انگلیس و ایران هم روابط خودشان.

حالا هر کدام از این کشورها (شبکه‌های اجتماعی) شهرهای خودشان (Instances/سرورها) را دارند. آمریکا برای مثال نیویورک و واشینگتن را دارد. هر کدام از این شهرها (نمونه‌ها)، به هم متصل هستند و همچنین به کشورهای دیگر (شبکه‌های اجتماعی)، مثل لندن در انگلیس یا تهران در ایران. یک شخص (کاربر) در تهران (یک نمونه) از ایران (GNU Social) می‌تواندبا شخص دیگر (کاربر دیگر) از نیویورک (یک نمونه) در آمریکا (ماستودون) ارتباط برقرار کند.

این روش کار Fediverse هست. Fediverse یک شبکه اجتماعی یا یک سایت نیست، بلکه یک فدرال از سایت‌ها و شبکه‌های متصل به هم هست.

مثال دیگر ایمیل هست. شما (با Gmail) میتوانید به دوستتان (که از Yahoo استفاده می‌کند) پیام بفرستید. هردو میتوانید از دوست دیگرتان (که از AOL استفاده می‌کند) پیام دریافت کنید. هیچکدام از شما مجبور نیستید برای فرستادن و دریافت ایمیل از یک سایت استفاده کنید.

شما حتما متوجه خواهید شد، چطور نام کاربری و یا IDها در fediverse کار می‌کنند. ارتباط با همدیگر بسیار سادست. همانطور که هر کسی میتواند یک نمونه اجرا کند، مردم هم می‌توانند در هر نمونه‌ای که دوست دارند ثبت نام کنند.

مثلا من در kompektiva.org ثبت نام کردم با نام کاربری “rnjbr” و شما در mstdn.io با نام کاربری “arh” ثبت نام کردید. همانطور که شما @arh در توییتر هستید، شما @arh در mstdn.io هستید و همچنین Fediverse ID شما هست @[email protected] . از آنجایی که ماستودون فدرال هست شما میتوانید با جستجو کردن [email protected] من را دنبال کنید.

و از آنجایی که ماستودون بخشی از Fediverse هست، کسی با نام کاربری sara در یکی از نمونه های Pleroma، مثلا pleroma.social، میتواند توسط کاربر ماستودون دنبال شود اگر کاربر جستجو کند @[email protected] . مطمئناً شما متوجه هستید که pleroma.social فقط یک مثال بود. اگر کسی با نام کاربری Maggie در یک نمونه Pleroma با نام animelovers.xyz ثبت‌نام کند، من میتوانم با وارد کردن @[email protected] او را دنبال کنم.

مهم نیست اگه کسی از Pleroma یا ماستودون استفاده کند، هردو باهم فدرال شده هستند، همانطور که همه شبکه‌های اجتماعی در Fediverse هستند، پس کاربرها می‌توانند باهم ارتباط داشته باشند بدون اینکه مجبور باشند در سایت‌های مختلف ثبت‌نام کنند و یا کار فنی خاصی انجام دهند.

به همین سادگی.

برخلاف توییتر که توسط یک شخص (درحال حاضر ایلان ماسک) کنترل می‌شود، Fediverse توسط کسانی که نمونه‌ها را اجرا می‌کنند moderate می‌شود. این کار از دیکتاتوری جلوگیری می‌کند چون هر کسی می‌تواند یک نمونه اجرا کند. اگر از یک شخص در یک نمونه خوشتان نمیاد، می‌توانید شخص را بلاک و یا کل آن نمونه را برای خودتان بلاک کنید.

من شکایاتی شنیدم درباره اینکه ممکنه Fediverse یا ماستودون امکاناتی که در توییتر بود را نداشته باشد. یا که نحوه کار fediverse نگرانشان می‌کند. بیاید به آنها پاسخ بدهیم.

تاییدیه

پروسه تاییدیه با توییتر یا شبکه‌های اجتماعی متمرکز دیگر تفاوت دارد. هر کسی می‌تواند در Fediverse تاییدیه بگیرد. برخلاف توییتر، که یک شخص تصمیم می‌گیرد چه کسی میتواند تاییدیه بگیرد، شما خود میتوانید خودتان را تایید کنید.

و در Fediverse شما نیازی ندارید که هویت خود را معرفی کنید تا تأیید شود که شما شخص پشت پروژه خاص یا یک ارگان هستید. تاییدیه میتواند به روش‌های مختلفی انجام شود.

یک روش، قرار دادن یک کد در وبسایتتان و لینک کردن صفحه وب به پروفایل ماستودون شما است. این قابلیت در پروفایل وجود دارد. کدی که در وبسایت شما وجود دارد سپس میتواند توسط نمونه خوانده شود و اگر کدی را بخواند که به پروفایل شما اشاره میکند، یک تیک سبز کنار لینکی که در پروفایلتان گذاشتید نشان داده می‌شود.

این تیک نشان میدهد که شما واقعا پشت وبسایت هستید. کد آماده است، نیازی ندارید که خودتان بنویسید. فقط در سایتتان کپی و الحاق می‌کنید. به همین آسانی. روش دیگر برای تایید خود، که احتمالا براتون سخت خواهد بود، استفاده از PGP/GPG encryption key است و امضا یک پیام بر ادعا اینکه این پروفایل مال شماست. این کار ممکن است برای شما پیچیده باشد، پس ما واردش نمی‌شیم.

یک راه دیگر این است که به سادگی لینک پروفایل Fedivers را به شبکه‌های اجتماعی دیگه که در آن عضو هستید و یا پروفایل Fediverseتان را به وب سایت ارگانتان، بدون نیاز به گذاشتن اون کدی که درباره‌اش صحبت کردیم. تیک سبز را نشان نمی‌دهد ولی کار را انجام می‌دهد. به هر حال، هدف از تاییدیه، اطمینان دادن به دیگران است که واقعا خودتان هستید و نه خودنمایی، درسته؟

به هرحال Fediverse پر از امکاناته و شما محدود به چند روش نیستید. شما می‌توانید خلاق باشید، یا فقط مدتی را در Fediverse بگدرانید و مردم را ببینید که چطور انجامش میدهند.

حریم خصوصی

بیشتر شبکه‌های اجتماعی Fediverse با تفکر حفظ حریم خصوصی ساخته شدند. البته این به آن معنی نیست که همیشه امن باشند، به این معنی است که به صورت پیش فرض از شما جاسوسی نمی‌کنند. شما تبلیغات، تعقیب کننده‌ها(Trackers) و یا الگوریتم‌ها را نمی‌بینید. شبکه‌های Fedi بر این اساس ساخته شده‌اند تا تجربه واقعی از شبکه‌های اجتماعی را به کاربران بدهند، جای اینکه با شما مثل کالا برخورد کنند.

حتی اگر به هیچ نمونه‌ای اعتماد ندارید، می‌توانید برای خودتان یکی ایجاد کنید. و اگر شما نمی‌توانید یا نمی‌دانید چطور، سرویس‌هایی هستند که در عوض پول به شما فضا می‌دهند و کارهای فنی را هم برایتان انجام می‌دهند. البته شما مجبورید که به آن‌ها اعتماد کنید.

به هر حال، داده شما در نمونه‌ای که در آن ثبت‌نام کردید ذخیره می‌شود.اگر در نمونه social.linux.pizza (یک نمونه ماستودون) ثبت‌نام کنید، فقط کسانی که آن نمونه را مدیریت می‌کنند به داده‌هایتان دسترسی دارند (مثل ایمیلی که با آن ثبت‌نام کردید، آدرس IP، آخرین بازدید و…). اگر در سوئد باشد، آن‌ها تحت قانون سوئد خواهند بود. هیچ نمونه دیگری به داده‌های شما دسترسی نخواهد داشت مگه اینکه خودتان دهید یا نمونه‌تان به اشتراک بذارد. این برای حریم خصوصی شما بهتر است چون بر خلاف توییتر که یک شرکت بزرگ است و با دولت‌ها (اللخصوص آمریکا) کار می‌کند، خیلی از ادمین‌های Fedi فقط برنامه‌نویس‌هایی هستند که خارج از آمریکا زندگی میکنند و از کار دولت‌ها در حریم خصوصی مردم بیزارند، در نتیجه شاید از کار کردن با آن‌ها سر باز بزنند.

من شکایاتی در مورد ایجاد نمونه توسط اتحادیه اروپا در Fediverse دیدم و اینکه آن‌ها با حریم خصوصی چطور برخورد می‌کنند.

کسانی که پشت آن نمونه هستند نمی‌توانند به داده‌های شما دسترسی داشته باشند مگه اینکه خودتان به آن‌ها دهید. Fediverse هیچ دیتاسنتر مرکزی ندارد پس مگه اینکه در نمونه اتحادیه اروپا ثبت نام کنید، شما از جمع‌آوری داده‌ها در امانید. و شما مجبور نیستید در نمونه آن‌ها ثبت نام کنید، این زیباییه Fediverse هست. فدرال هست، شما می‌توانید از نمونه خودتان با آن‌ها در ارتباط باشید.

در ماستودون امکانات زیادی برای حفظ حریم‌خصوصی هست. هر پیام گزینه‌های حریم‌خصوصی زیادی دارد و کاربر میتونه بین خصوصی بودن و عمومی بودن پیام انتخاب کند. پیام عمومی در خوراک جهانی (Global feed) که به Timeline هم شناخته شده است، نمایش داده می‌شود و پیام خصوصی فقط در Timeline کاربرانی که شما را دنبال می‌کنند، نمایش داده می‌شود. همچنین پیام‌ها می‌توانند به صورت لیست نشده از Timeline و یا بصورت دایرکت بین کاربران علامت گذاری شوند. کاربران می‌توانند حسابشان را بصورت کامل خصوصی کنند.

ثبات

خیلی از نمونه‌های Fedi، مدت زیادیست که هستند. برای مثال mstdn.social از سال ۲۰۱۹ تا الان دارد خدمات می‌دهد. اگه یک نمونه پایین آمد، تنها کاری که باید بکنید استفاده از گزینه مهاجرته که در ماستودون هست و تمام دنبال کننده‌هایتان اتوماتیک منتقل می‌شود. همچنین می‌توانید داده‌هایتان(مثل لیست دنبال کننده‌ها، نشان شده‌ها، favorites) را Export کنید و در حساب جدید Import کنید.

برای پست‌ها، در حال حاضر امکان مهاجرت دادنشان هست ولی ماستادون و Fedi ساخته شدن تا حال حاضر را تجربه کنید، نه اینکه پست‌ها و یادداشت‌ها را در آن ذخیره کنید. ما برای این کارها بلاگ را داریم. و هیچ‌کس حساب قبلی را ارزشمندتر از حساب جدید نمی‌داند، عموما مردم به محتوا و شخصیت کنونی شما ارزش میذارن.

علاوه بر این، توییتر و بقیه بهتر از Fediverse نیستند. خیلی از شبکه‌های اجتماعی بزرگ مثل Google Plus پایین اومدند. و خیلی‌ها هم از توییتر دارند مهاجرت می‌کنند، پس من بر این باورم که ماستودون و شبکه‌های Fedi ثبات کمتری نسبت به شبکه‌های اجتماعی دیگر ندارند.

مردم و دوستان

اگه نگران این هستید که مردم زیادی در Fedi نباشند، خوبه بدانید ماستودون به تنهایی حدود یک میلیون و صد هزار در ماه کاربر فعال در شبکه‌اش دارد. هزاران نمونه عمومی و خصوصی وجود دارد که در حال رشد هستند. شما قطعاً انجمن‌های مورد علاقه‌تان و دوستان جدید پیدا می‌کنید، هم جدید و هم پناهنده‌های توییتر.

اگه تعداد دنبال کنندگان برایتان مهم است، باید بگم شما شاید نتوانید یک میلیون دنبال کننده پیدا کنید ولی من کسانی را دیدم که ۶۰ هزار دنبال کننده داشتند.

اکثر مردم در Fedi خوش برخورد هستند. حتی اگه آدم‌های احمق دیدید، می‌توانید به آسانی بلاک، گزارش و یا حتی کل نمونه را برای خودتان بی‌صدا کنید. انجام دادنش بسیار آسان است و ابزار فراهم شده برایتان خیلی بهتر از ابزار توییتر است. ابزار حریم خصوصی و اعتدال (Moderation) در Fedi بر اساس تجربیات خاص کسب شده در شبکه‌های اجتماعی فدرال هست پس شما احساس کمبود امکانات برای کنترل فضایتان نمی‌کنید.

نمونه‌ها به هم متصل هستند اما ممکن است بعضی نمونه‌ها تصمیم بگیرند برای حفظ کاربرانشان، نمونه‌های دیگه را بلاک کنند. اگه با این موضوع مشکلی دارید، می‌توانید به آسانی به جای دیگه مهاجرت کنید. نمونه‌های زیادی وجود دارند که شما می‌توانید بر اساس تجربه و میزان آزادی، یا حتی محتوایی که می‌خواهید انتخاب کنید.

یک روش برای پیدا کردن یک انجمن، جستجو کردن هشتگ و دنبال کردن کسانی است که درباره آن‌ها صحبت می‌کنند. نصیحت من به شما، تا می‌توانید مردم را دنبال کنید و برای خودتان شبکه‌ای از آدم‌ها بسازید، شما بعداً هم می‌توانید Unfollow کنید.

اعتدال (Moderation)

ماستودون از moderation برپایه انجمن استفاده ‌می‌کند، که در هر نمونه می‌تواند محتوای ناخوشایند را محدود یا فیلتر کند. برای مثال، mastodon.social و چند سرور دیگر محتوایی که در آلمان و فرانسه غیر قانونی است را ممنوع کردن، از جمله سمبولیسم‌های نازی، نفی هولوکاست، و تحریک خشونت علیه قومیت‌ها. سرورها می‌توانند تصمیم به محدود سازی یا فیلتر پیام‌هایی با محتوای تحقیر کننده بگیرند.

انجمن‌های کوچک با رابطه نزدیک، خیلی مفیدتر با محتوای آزار‌دهنده برخورد می‌کنند تا یک کمپانی بزرگ با یک تیم امنیت کوچک.

ولی این به این معنی نیست که از محتوای نازی خبری نباشه. بعضی نمونه‌ها (که اکثرا توسط بقیه بلاک شدند) به محتوای سمت راست و نژاد پرستانه معروف هستند. اگه با آن‌ها احساس راحتی نمی‌کنید و نمونه‌تان آن‌ها را بلاک نکرده، خودتان بکنید. آسان است.

امکانات و استفاده

ماستودون و بقیه شبکه‌های Fedi برنامه‌های زیادی دارند. شما به یک وبسایت یا برنامه رسمی (Official App) محدود نیستید. مطمئناً می‌توانید در App store ها پیدایشان کنید.

در مورد امکانات، بعضی برنامه‌ها شاید امکانات بیشتر و تجربه بهتری از بقیه بدهند. مخصوصاً برنامه‌های قدیمی که تجربه و کاربر بیشتری دارند، می‌توانند تجربه کاربری بهتری بدهند.

ماستودون امکانات زیادی دارد مثل: جستجو کردن هشتگ‌ها و مردم، ایجاد رأی گیری، پست خصوصی، محدود کردن پست فقط برای دنبال کننده‌ها، Timeline محلی (Local) و فدرال شده، ایموجی‌های سفارشی در نمونه‌ها و تغییر رابط کاربری برای خودتان. نیازی نیست که به تم تاریک و چیزهای ابتدایی مثل امکان هشدار محتوا (Content Warning) اشاره کنم که شاید در شبکه‌های اجتماعی دیگر پیدا نشود.

علاوه بر آن، ماستودون برای افراد کم توان هم بهینه شده. یک انجمن بزرگ از افراد کم توان وجود دارد و آن‌ها در آن احساس پذیرش و امنیت می‌کنند و می‌توانند از شبکه‌های اجتماعی Fediverse به راحتی و با مشکلات کمتر از بقیه شبکه‌های اجتماعی استفاده کنند.

یک چیز دیگر که ارزش گفتن دارد، پست در ماستودون محدود به ۵۰۰ کاراکتر است. بعضی نمونه‌ها و شبکه‌های اجتماعی دیگر در Fedi کاراکترهای بیشتری را پشتیبانی می‌کنند.

همین بود…

می‌دانم شما احتمالاً نمی‌خواهید این مقاله طولانی را بخوانید که به شما بگوید کار با Fediverse چقدر آسان است، ولی باور کنید، بیشترش خود توضیح است. واقعاً استفاده ازش آسان است. نیازی نیست که یک روز وقت بذارید تا درباره امکانات و نحوه استفاده از آن را بفهمید.

آخرین نصیحت من به شما، به خاطر Fediverse هم که شده در نمونه‌های کوچکتر ثبت نام کنید، و مهمتر از آن، قوانین و راهنمای انجمن نمونه‌تان را جهت تجربه بهتر بخوانید.

نمونه‌های ماستودون ایرانی: خیار، پرسادون (invite only)، Kompektiva

موفق باشید و لذت ببرید و اگر ثبت نام کردید، من را هم در فدیورس دنبال کنید.

منبع hyti.org